Wie Seine Schelde Vlaanderen zegt, zegt ‘binnenvaart’. Toch gaat er veel meer schuil achter dit grootschalige Europese project dan je op het eerste zicht zou vermoeden. De vaarweg aanpassen, sluizen en bruggen vernieuwen, verplaatsen of verhogen? Natuurlijk. Maar ook rivierherstel is onmisbaar in het totaalplaatje. We hadden het erover met Annick De Winter, adjunct-projectleider Seine Schelde Vlaanderen, en Leen Coorevits, projectmedewerker Omgeving Seine Schelde Vlaanderen.
Seine Schelde Vlaanderen is een binnenvaartproject, maar toch werken jullie rond alles wat níét binnenvaartgericht is. Wat moeten we ons daarbij voorstellen?
Annick: Seine Schelde Vlaanderen is inderdaad in de eerste plaats een infrastructuurproject, maar er wordt tussen Deinze en Wervik - gelijktijdig met de binnenvaartverbeteringen - ook ingezet op de ecologische, toeristische én landschappelijke opwaardering van de Leievallei. Dit project is dus ruimer dan enkel scheepvaart.
Klinkt best complex! Kunnen jullie nog wat dieper ingaan op jullie inspanningen rond rivierherstel?
Leen: Het is inderdaad een hele boterham. Eigenlijk omvat het onderdeel rivierherstel maatregelen in drie deelluiken: het eerste is natuurontwikkeling. Dit verzamelt alle ingrepen in functie van ecologisch rivierherstel: aanpassingen of aankoppelingen van oude, afgesneden Leiemeanders, het aanbrengen van brede natuurvriendelijke oeverzones en oeverzwaluwwanden en het aanleggen van vispassages. Maar het omvat ook de ontwikkeling van 500 hectare watergebonden natte natuur.
Het tweede deelluik is recreatieve ontwikkeling en focust meer op ingrepen die recreatie op en langs het water bevorderen. We willen het netwerk aan recreatieve voorzieningen langsheen de Leie-as verder uitbouwen, rekening houdend met de diverse doelgroepen. Tot slot is er het derde deelluik: landschapsontwikkeling. Dit is gericht op de visueel-landschappelijke opwaardering van de Leie-as. Binnen landschapsontwikkeling werken we dus aan het uitzicht van de vaarweg.
Annick: In een notendop moeten alle ingrepen, verspreid over de drie deelluiken, ervoor zorgen dat er weer meer ruimte komt voor de typische watergebonden natuur en de beleving ervan.
Waarom is het nodig om nu zo sterk in te zetten op die watergebonden natuur?
Annick: Daarvoor moeten we even teruggaan in de tijd, want tot de rechttrekking van de Leie in de jaren 60 tot 80 zag de rivier tussen de Franse grens en Deinze er nog helemaal anders uit. Kenmerkend waren het kronkelend verloop en de brede overstromingsvlaktes. Hierdoor ontstond er een valleigebied met specifieke natuurtypes in de vochtige tot natte komgronden – zogenaamde ’meersen’ - met typische fauna en flora. De opeenvolgende rechttrekkingen van de Leie waren zeer drastisch en hadden verregaande gevolgen voor deze natuur. Die proberen we nu terug in ere te herstellen, waar mogelijk.
Proberen jullie dan ook een deel van het historisch landschap te herstellen?
Leen: Het huidige, harde karakter is typisch voor de rechtgetrokken Leie. Veel van de oevers werden destijds verstevigd met betonplaten en opgehoogd tot dijken. Daarnaast werden bomenrijen aangeplant, die het strakke beeld van de Leie nog versterken. Een terugkeer naar de tijd voor de rechttrekking is uiteraard niet mogelijk, wél is het de bedoeling om het toekomstige landschap dichter te laten aanleunen bij het historisch open karakter van de Leievallei.
Annick: Kort samengevat: waar mogelijk willen we de relatie tussen de waterweg, de oevers, bermen en de oorspronkelijke vallei met de meanders weer herstellen.
Hoe zijn jullie daar concreet mee bezig?
Annick: In de eerste plaats zullen we het beeld van de Leie veranderen: minder starre bomenrijen en minder harde oevers. Het zicht richting de vallei wordt opener en de waterloop zelf krijgt, waar mogelijk, brede natuurvriendelijke oevers. De inrichting van deze oevers zal variëren en kan bijvoorbeeld een paaiplaats zijn voor vissen of een ondiepe moeraszone.
Klinkt goed. Beleving op en langs het water is natuurlijk erg belangrijk voor Seine Schelde Vlaanderen. Hoe wordt dit ingevuld in het project?
Leen: Het is onze bedoeling om de oorspronkelijke rivier te accentueren. Zo krijgen ook bezoekers weer meer voeling met de Leie en haar vallei. De aanleg van brede, natuurvriendelijke oeverzones zal ook een meerwaarde zijn voor de beleving. Verder wordt er extra aandacht besteed aan de visuele kwaliteit van nieuwe bouwwerken, zoals bruggen. Hedendaagse ontwerpen maken er heuse eyecatchers van. Zo kiezen we op de Leie voornamelijk voor boogbruggen. Dit zorgt voor extra herkenbaarheid, maar elke brug behoudt haar eigenheid. Kijk maar naar de nieuwe bruggen in Wervik en Harelbeke.
Daar is over nagedacht!
Annick: Zeker en vast, er gaat enorm veel studiewerk, planning en afstemming aan vooraf. In de nieuwe ontwerpen zorgden we onder andere voor meer ruimte onder de brug waardoor er een aangenamere passage van het jaagpad mogelijk is. En zo hangt alles samen.
De naastgelegen steden kan je in dat geval ook niet wegdenken.
Annick: De werken van Seine Schelde Vlaanderen zijn vaak dé push die steden en gemeenten langs de Leie nodig hebben om samen met ons na te gaan denken over stadsontwikkeling. Het water wordt immers terug meer betrokken bij woongebieden.
Leen: Onder andere met de stadsbesturen van Kortrijk, Wervik, Harelbeke en Menen wordt intens samengewerkt. Ook met de andere betrokken gemeenten gaan we op zoek naar een mogelijke opwaardering van de aanpalende omgeving.
Wat komt er tijdens zo’n meeting dan zoal aan bod?
Leen: Het luik rivierherstel is een vast item tijdens deze meetings. We proberen hen maximaal te informeren over onze plannen en de vinger aan de pols te houden omtrent hun bezorgdheden. Dit kan gaan over fietsvoorzieningen, pleziervaart, erfgoed of meer groen in de Leievallei. Dit soort meetings houden we ook met andere betrokken actoren zoals ANB en VLM, maar evengoed met betrokken landbouwers en natuurverenigingen. Actoren en stakeholders leren zo elkaars bezorgdheden kennen, wat leidt tot meer begrip. We willen deze manier van constructief samenwerken zeker verderzetten en er zelfs meer op inzetten.
Annick: Verder bekijken we ook opportuniteiten om kunst te integreren in de omgeving van de Leie. De Raveelsteiger in Machelen is een perfect voorbeeld van een project waarin de kunstenaar werd betrokken in de designfase, maar ook het achteraf integreren van kunstwerken behoort tot de mogelijkheden – aan rustpunten of zichtpunten, om maar iets te noemen.
Heel wat hangt dus af van de vele samenwerkingen met diverse belanghebbenden. Werken jullie ook samen met onze buurlanden?
Annick: Zeker! Meerdere keren per jaar vindt er een grensoverschrijdend overleg plaats samen met Frankrijk en Wallonië; specifiek over de grensregio. Op dat moment worden ook heel wat ervaringen uitgewisseld over initiatieven om de natuur terug meer kansen te geven langs de waterweg. Zo zijn er langs de Deule (een zijrivier van de Leie, n.v.d.r.) al een aantal lagunes gerealiseerd. We haalden heel wat inspiratie uit deze initiatieven voor ons eigen ontwerp van de oeverzone langs de Leie.