Het projectplan voor de opwaardering van het kanaal Roeselare-Leie schetst het toekomstig traject dat wordt uitgezet om de opwaardering van het Kanaal Roeselare-Leie projectmatig en budgettair verder vorm te geven binnen het Seine-Schelde programma.
Dit kanaal is een economisch bijzonder belangrijke infrastructuur van regionale dimensie: het doorkruist het logistieke en industriële hart van West-Vlaanderen, de thuisbasis van menig toonaangevende Europese topbedrijven. Het belang ervan voor de West-Vlaamse, en bij uitbreiding de gehele Vlaamse, economie spreekt voor zich.
Wat, waarom, wanneer?
Het kanaal Roeselare-Leie speelt ook een kritische rol in de waterhuishouding van de regio. Het kanaal is een enorme buffertank die water bergt en overstromingen vermijdt.
Daarnaast vervult het kanaal ook andere maatschappelijke functies als structurerend element in de lokale ruimtelijke ordening en mobiliteit, als drager van recreatieve functies (fietsen, watersport, …) en als onderdeel van een specifiek, sterk verstedelijkt ecosysteem en belevingsas.
Het kanaal Roeselare-Leie maakt tenslotte ook deel uit van een uitgebreider netwerk (zowel inzake transport als qua waterafvoer): een performant en bedrijfszeker kanaal is dan ook van vitaal belang voor het goed functioneren van het geheel.
Teneinde de rol van het kanaal Roeselare-Leie in het waterwegennetwerk niet alleen in stand te houden, maar ook verder te versterken en haar economische en structurerende potenties voor de regio te maximaliseren en tegelijk een antwoord te formuleren op de hierboven geschetste uitdagingen is een algehele modernisering en opwaardering van het kanaal aan de orde.
Wat
Het projectplan voor het Kanaal Roeselare-Leie omvat aanzienlijke investeringen. Huidig verwerkt de Sluis trafiekvolumes van 4 miljoen ton. Een tweede sluis is gepland om de capaciteit te verhogen van kanaal Roeselare Leie en zal voorkomen dat het bestaande sluiscomplex een knelpunt wordt.
Het projectplan heeft als doel grotere binnenschepen, die drie lagen containers dragen, op KRL toe te laten. Dit vereist een uniforme doorvaarthoogte van zeven meter langs het gehele kanaal. Daarnaast is het noodzakelijk om de vaargeul te verdiepen en het vaarprofiel aan te passen zodat schepen veilig kunnen varen. Hierbij zal het vervangen van oevers door verticale of steile technische oevers een veilige scheepvaartbreedte waarborgen.
De verdieping van het kanaal betekent ook dat sifons, die de beken in de Mandel- en Leievallei onder het kanaal doorvoeren, aangepast moeten worden. Het plan houdt rekening met het medegebruik van jaagpaden door recreanten en de veilige overslag van goederen door bedrijven.
Speciale aandacht binnen het project gaat uit naar de 'Kop van de Vaart', het kritieke meest opwaartse deel van het kanaal, waar de kaaimuren, essentieel voor ongeveer 25% van de totale trafiek, dringend vervangen of grondig gerenoveerd moeten worden wegens stabiliteitsproblemen.
De opwaardering van de stedelijke omgeving, de continuïteit van de bedrijvigheid, de modernisering van infrastructuur, en de verbetering van mobiliteit en publiek domein zijn integrale uitdagingen waarvoor het projectplan gedragen oplossingen voorziet.
Waarom
Dit projectplan legt uit hoe we de afspraken gaan nakomen voor de opwaardering van het Kanaal Roeselare Leie die gemaakt zijn binnen de Europese context van het project Seine-Schelde.
Het programma voor de opwaardering van het kanaal Roeselare-Leie biedt een eenduidig en coherent antwoord op een combinatie van verschillende ambities en uitdagingen met betrekking tot de toekomst van deze waterweg
Wanneer
De opwaardering van het Kanaal Roeselare Leie vormt voor De Vlaamse Waterweg een programma met een huidige budgetraming voor investeringen van afgerond 375 miljoen euro. Dit budget kan worden onderverdeeld in:
- Voor de volledige opwaardering wordt een tijdshorizon van om en bij de 15 jaar als realistisch en haalbaar aanzien.
- Voor de budgettering van het projectplan voorziet de Vlaamse waterweg in de eigen budgetten alsook zet ze vollop in op andere financieringskanalen waaronder subsidiering door Europese of Vlaamse overheden.
Waar?
Het gebied beslaat de volledige as van het Kanaal Roeselare-Leie, van Waregem tot Roeselare.
De speerpunten
1. De versterking van de economische en logistieke competitiviteit van het kanaal Roeselare-Leie binnen het in uitbouw zijnde Seine-Scheldenetwerk;
- Verdieping van het kanaal om comforme toegang te geven aan klasse Va-schepen met een lengte van 110m, breedte 11,4m en een laadvermogen tot 3.000 ton, incl. de bijhorende aanpassingen aan kaaimuren, oevers en sifons;
- Verhoging van de bruggen over het kanaal teneinde containervaart op drie lagen mogelijk te maken;
- Verhoging van de capaciteit van de sluis te Ooigem.
2. Het borgen van de bedrijfscontinuïteit op het kanaal, zowel qua overslagcapaciteit als qua operationeel beheer;
- Renovatie en/of vernieuwing van bestaande overslaginfrastructuur, aanbrengen van bodembeschermingen, structureel onderhoud van de sluis en pompinstallaties
3. Moderniseren en climate-proofing van het beheer van het kanaal;
- De renovatie en herinrichting van de Kop van de Vaart in Roeselare;
- Het vrij maken van de ingekokerde Mandel te Izegem en te Roeselare (Graankaai);
- Het duurzaam maken van het energieverbruik van de pompinstallaties te Ooigem en mogelijkheden inzake energieopwekking op het kanaal;
- Het bevorderen van de veiligheid door het vermijden van interferentie tussen fietsinfrastructuur en overslagfaciliteiten;
- Het kanaal inzetten als waterlichaam tegen overstromingen en droogtes;
- Inzicht krijgen in de ecosysteemdiensten;
- Actueel beeld krijgen van de waterhoeveelheid in het kanaal en de kwaliteit ervan (water als primaire grondstof, waterverbruik of -captatie, proceswater, …)
Bruggen
Er liggen vijftien bruggen of pijplijnen over het Kanaal Roeselare- Leie. De meeste van deze kanaalbruggen zijn volgens de hedendaagse normen te laag voor de binnenvaart. Moderne schepen die tot 3.000 ton kunnen vervoeren, hebben een vrije doorvaarthoogte nodig van zeven meter boven het normale waterpeil. Dat is nodig om drie lagen containers te kunnen vervoeren.
Enkele jaren geleden werd er een vernieuwingskuur gestart om de bruggen over het Kanaal Roeselare-Leie letterlijk en figuurlijk naar een hoger niveau te tillen, waarvan de Brigandsbrug in Ingelmunster in 2020 het eerste resultaat was. Momenteel dienen er nog 8 bruggen en 2 pijpleidingen verhoogd te worden om overal voldoende doorvaarthoogte te verzekeren.
Deze bruggen worden ofwel hersteld en verhoogd of volledig vernieuwd. Een volledige vernieuwing is nodig indien de nodige verhoging dermate hoog is of de bestaande toestand geen lange restlevensduur meer heeft en een totale vervanging onvermijdelijk is.
Verhoging sluiscapaciteit Ooigem
De sluis in Ooigem vormt de enige nautische toegang tot het Kanaal Roeselare-Leie. Elk jaar passeert er 4 miljoen ton aan goederen langs deze sluis, wat een equivalent is van 300.000 geladen vrachtwagens.
De sluis (CEMT-klasse Va) werd reeds in 1973 in gebruik genomen en bleef gedurende de afgelopen vijftig jaar gespaard van grote mankementen. Ze doorstond de tand des tijds goed, maar is nu toch aan vervanging of herstelling toe.
Ook nemen de trafiekvolumes op het kanaal gestaag toe. Met het oog op toekomstige ontwikkelingen, zoals de verdere implementatie van het Seine-Scheldeproject, de opwaardering van het Kanaal Roeselare-Leie en de uitbreiding van de overslagmogelijkheden, wordt verwacht dat de volumes in de komende jaren alleen maar zullen blijven stijgen.
Het ontdubbelen van de huidige sluis richting een schaalvergroting door de bouw van een nieuwe klasse Va(+)-sluis naast de bestaande sluis dringt zich op. De huidige verwerkingscapaciteit van de sluis dreigt op relatief korte termijn te worden overschreden, waardoor wachttijden ter plaatse kunnen oplopen tot meer dan 2 uur.
Het vergroten van de sluiscapaciteit is een cruciale voorwaarde voor de verdere ontwikkeling van het kanaal en de nabijgelegen bedrijvigheid.
Aanpassing randinfrastructuur
De opwaardering van het Kanaal Roeselare-Leie biedt opportuniteiten om de omliggende omgeving mee te moderniseren.
Hierbij wordt onder meer de heraanleg van jaagpaden, wegenis en fietsinfrastructuur voorzien.
Maar ook het conform maken van de nieuw aangelegde terreinen, met waar mogelijk doorlatende verhardingen en de aanleg van wadi’s in functie van buffering en infiltratie van afvloeiend regenwater op kaaiplateaus.
Zo verbeteren we niet alleen de mobiliteit maar ook de ruimtelijke kwaliteit van de regio. Voor de opwaardering van deze randinfrastructuur wordt er in het projectplan een budget van 20 miljoen euro voorzien.
Aanpassing en renovatie van kaaimuren en oevers
De overslaginfrastructuur op Kanaal Roeselare-Leie heeft de afgelopen decennia heel wat te verduren gehad. De meeste kaaimuren zijn langer dan vijftig jaar geleden gebouwd.
Schepen zijn vandaag zwaar geladen, liggen dieper en raken daardoor de bodem. Daarom zijn er op heel wat plekken afschuivingen van de oevertaluds en vrij grote ontgrondingen.
De sterkere golven die deze grotere schepen veroorzaken, tasten ook de kaaimuren aan. De verouderde kaaimuren vertonen barsten, betonrot en andere slijtage die eigen zijn aan dit soort infrastructuur.
De kaaimuren, oevers en het technisch profiel van het kanaal zijn bijgevolg aan herstelling toe. Bij de kaaiwerken horen baggerwerken en het stelstelmatig aanbrengen van asfaltmatten als bodembescherming.
Na grondige herstellingswerken kunnen de opgeknapte kaaimuren weer decennialang mee. Binnen het projectplan is er voor de opwaardering van de kaaimuren en oevers 200 miljoen voorzien, waarvan 50 miljoen bestemd voor de Kop van de Vaart.
Aanpassing sifons
Over de hele lengte van Kanaal Roeselare-Leie kanaliseren 22 sifons de beken onder het kanaal door. Deze sifons zorgen voor de goede afwatering van het gebied en spelen een belangrijke rol in het voorkomen of beperken van de overstromingsrisico’s in de regio.
Een grondige screening van het sifonstelsel onthulde de slechte staat van de huidige sifons. Veel sifons zijn bovendien ondiep gelegen, waarbij de bescherming op de bodem is weggesleten en geërodeerd.
De verdieping en verbreding van het kanaal, in functie van de grotere scheepvaart, vereisen bijgevolg nieuwe en dieper gelegen sifons.
De nieuwe sifons worden op dezelfde plaats en met dezelde diameter voorzien als de oorspronkelijke om een evenwaardige afwatering te garanderen. Ze zullen bovendien systematisch onderhouden worden om het goed functioneren van het watersysteem te waarborgen.
Baggerwerken
Het kanaal Roeselare-Leie vertoont momenteel een aanzienlijke variatie in diepte. Op sommige plekken zijn er diepe ontgrondingen, vooral ter hoogte van de kaaimuren, terwijl op andere plaatsen de diepte ontoereikend is.
Het is duidelijk dat er zowel baggerwerk vereist is om de diepte te vergroten als het aanbrengen van bodembescherming om hier een oplossing voor te bieden.
Een vergroting van het kanaalgabariet is bijgevolg nodig. Met als doelstelling om de toegestane diepgang te verhogen tot 3,2 meter, wat overeenkomt met een waterdiepte van 4,2 meter. Dit betekent dat het toekomstige bodempeil op +11,25 meter TAW zal liggen.
Voor het baggeren zal mechanisch baggertuig worden ingezet vanop het water. Vervolgens moet de opgebaggerde grond worden vervoerd en afgevoerd.
Waterbeheersing
Maatregeleen inzake waterbeheersing:
Met een watervoorraad van zo’n 2,6 miljoen kubieke meter is het Kanaal Roeselare-Leie de grootste schakel in het regionale watersysteem. Het speelt een belangrijke rol op het vlak van waterbeheersing, zowel bij wateroverlast (overstromingen) als bij watertekort (droogte).
1. HET BUNDELEN EN ONDERHOUDEN VAN SIFONS: Een analyse van het huidige sifonstelsel moet het belang en het functioneren van de verschillende sifons uitwijzen. Daarnaast wordt een systematisch onderhoud voorzien om een goede werking te garanderen.
2. LOSKOPPELEN MANDEL VAN DE KAAIMUREN: Bij de grens tussen Roeselare en Izegem is de Mandel langs de linkeroever van het kanaal ingekokerd in hoge kokerkaaimuren. Door ontgrondingen verkeren deze kaaimuren in een instabiele toestand. Als een van deze muren bezwijkt, kan dit ernstige gevolgen hebben voor de waterbeheersing.
3. STUDIE NAAR POMPGEMALEN: Een studie in functie van een potentieel bergingsscenario, om de bufferfunctie van het kanaal bij overstromingen te optimaliseren.
4. WATERHOEVEELHEID EN WATERKWALITEIT: Gezien de toenemende droogteproblematiek is een goed zicht op de waterhoeveelheid en -kwaliteit in het kanaal cruciaal, in functie van het watersysteembeheer.
5. LAAGWATERSTRATEGIE: Een laagwaterstrategie moet worden voorzien om voldoende voorbereid te zijn op de steeds intensere en langdurige droogteperiodes.
6. ENERGIEVERBRUIK BESTAANDE POMPINSTALLATIE OOIGEM EN MOGELIJKHEDEN INZAKE ENERGIEOPWEKKING: Een studie naar de mate waarin het oppompen van Leiewater op een meer efficiënte en duurzame wijze kan georganiseerd worden.
7. BLUE DEAL: Eventuele maatregelen inzake de droogteproblematiek of de energie-efficiëntie van de exploitatie kunnen uitgewerkt worden in het kader van de overkoepelende Blue Deal.
Het goedgekeurde projectplan voor de opwaardering van het kanaal Roeselare-Leie schetst het toekomstig traject dat wordt uitgezet om de opwaardering van het Kanaal Roeselare-Leie projectmatig en budgettair verder vorm te geven binnen het Seine-Schelde programma.
Tevens hebben de regiopartners, verenigd in de Taskforce, de krachten gebundeld om een Charter van de regio voor het kanaal Roeselare-Leie te ontwikkelen.
De Taskforce is opgericht om het globale project van de opwaardering van het kanaal te begeleiden en te zorgen voor een regionale gezamenlijke aanpak. Het Charter bundelt de gedeelde visie en ambities van alle regiopartners en vertaalt dit in een gebiedsprogramma. Dit omvat het overzicht van de visies, plannen en projecten en hun potenties om koppelkansen te vormen rond de opwaardering van het kanaal. Met dit Charter onderschrijven de regiopartners de noodzakelijke opwaardering van het kanaal Roeselare-Leie om deze economische infrastructuur met een Vlaamse en regionale dimensie te versterken.
Download het Charter voor het kanaal Roeselare-Leie met bijhorende kaart of doorblader het onderstaand het fotoboek.