De Boven-Schelde is een belangrijke schakel voor de binnenvaart in Vlaanderen en in het hart van Europa. Deze vaarweg maakt deel uit van het netwerk Seine Schelde Vlaanderen. De infrastructuur is al lang tijd in dienst. Het gaat hier specifiek over de 3 sluizen op de Boven-Schelde, namelijk in Asper, Oudenaarde en Kerkhove.
Om de waterweg toekomstbestendig te maken en uit te bouwen tot een krachtig transportnetwerk zijn aanpassingswerken noodzakelijk:
- een grondige opknapbeurt voor de bestaande stuwsluiscomplexen, en hierop volgend
- de bouw van extra sluizen.
Waarom dit project?
Een langetermijnvisie op assetmanagement
Vlaanderen telt heel wat bruggen, tunnels en ook sluizen die inmiddels sterk verouderd zijn. Om de onderhoudsachterstand weg te werken doet de Vlaamse overheid een grote inhaalbeweging voor het herstellen en vervangen van deze zogenaamde kunstwerken. Een plan van aanpak 2020-2030 voorziet in renovatie, onderhoud en modernisering.
De bestaande sluizen op de Boven-Schelde dateren uit de jaren 1920 en zijn bijgevolg quasi honderd jaar oud. Ze hebben nagenoeg dezelfde afmetingen (nuttige afmetingen: 125,00 m x 14,00 m) en werden destijds ontworpen om zes spitsen (300 ton-schepen) tegelijkertijd te versassen. Deze afmetingen laten toe dat op vandaag klasse Va schepen (2000-3500 ton) versast worden, weliswaar met beperkingen wat betreft diepgang.
Nu zijn de sluizen verouderd waardoor de bedrijfszekerheid sterk is afgenomen. Dat betekent vaak stremmingen en een reële kans op uitval.
Meer diepgang, efficiëntere belading
- Hoewel de huidige sluizen voldoende lang en breed zijn om klasse Va-schepen te versassen, vormt de diepgangbeperking door de sluisdrempels een belangrijk knelpunt. De belading van schepen is beperkt waardoor het transport economisch minder rendabel is en wachttijden voor de schepen aan de sluizen langer zijn. Dat leidt opnieuw tot een hogere kost voor het binnenvaarttransport.
- De drempels in de sluishoofden worden aangevaren. In droogteperiodes moet er noodgedwongen een bijkomende diepgangbeperking worden ingevoerd.
WERKEN AAN VERBETERDE CAPACITEIT
De capaciteitsbeperking van de bestaande sluizen vormt een hinder voor de groei van de trafiek op de Boven-Schelde.
Dergelijk verouderde infrastructuur met een hoge blootstelling geeft een hoger risico op uitval. Dat brengt de veiligheid in gevaar en kan een grote economische en maatschappelijke impact hebben.
Om zowel de bedrijfszekerheid aan te pakken als in te spelen op een uitgebreide capaciteit voor het verschutten van binnenvaartschepen, wordt gekozen voor volgende oplossing:
- Het opknappen van de bestaande sluizen. Gezien de hoogdringdheid gebeurt dit eerst.
- Het bouwen van nieuwe sluizen, voorzien op schepen klasse Vb, dus klaar voor toekomstige trafieken.
Op deze manier ontstaat bovendien een redundante oplossing: bij het niet functioneren van één van beide sluizen op een locatie, kan de tweede sluis telkens nog het verschutten van schepen waarborgen. Dit garandeert een grotere beschikbaarheid en betrouwbaarheid.
Passend binnen het seine-schelde programma
Net zoals de Leie verbindt de Boven-Schelde Gent (en bij uitbreiding het Scheldebekken) met Wallonië en Frankrijk. De rivier heeft dus veel potentieel om watertransport naar onze buurlanden, en ver daar voorbij, nog meer kracht bij te zetten.
Met grotere sluizen, die schepen met grotere diepgang toelaten, anticiperen we op toekomstig verkeer van schepen van minstens klasse Vb. Dat zijn schepen die 190 meter lang en 11,4 meter breed zijn. Ze kunnen tot 4.500 ton goederen en 3 lagen containers vervoeren. Dat is evenveel als 220 vrachtwagens!
De nieuwe sluizen worden dus gebouwd voor dit maatgevend schip van klasse Vb, hoewel de huidige waterweg niet geschikt is voor deze klasse. Puntinfrastructuur wordt best voldoende toekomstgericht ontworpen. De nieuwe sluizen hebben immers een verwachte levensduur van honderd jaar en de kans is groot dat in die periode de waterweg zal gekalibreerd worden voor klasse Vb-schepen. Bovendien zijn de recent gebouwde sluizen op de Leie (Harelbeke en Sint-Baafs-Vijve) en de Ringvaart om Gent (sluis Evergem) ook gebouwd in functie van klasse Vb-scheepvaart. Ook SPW (Service Public de Wallonie) plant de bouw van sluizen die Vb schepen toelaten op de Boven-Schelde in Kain en Hérinnes. Deze opwaardering tot klasse Vb-scheepvaart kadert ook binnen de doelstellingen van het Seine-Scheldeproject.
Wat werd al gerealiseerd?
De vernieuwing van de stuw in Kerkhove – met steun van Europa – werd afgerond in 2020. Het was de laatste in een reeks waarbij alle stuwen op de Boven-Schelde werden vernieuwd.
Een Bedrijfszekere waterbeheersing
Een stuw is een waterbouwkundige constructie die de stand van het water regelt. Stuwen voeren het water af of aan en vermijden zo wateroverlast of droogte. Zo beschermen we tegelijk de omgeving langs het water en garanderen we de bedrijfszekerheid van de binnenvaart. Stuwen zorgen er immers voor dat schepen ook bij heel droge of heel natte periodes toch veilig kunnen varen en dat schippers hun werk kunnen blijven doen. In droge periodes zullen de stuwen dus vaker dicht zijn om water op te houden. In periodes met veel regen zijn de stuwen geopend om het water af te voeren.
Aandacht voor het onderwaterleven
Vissen trekken van nature door beken, rivieren en kanalen om zich voort te planten, voedsel te vinden of een schuilplaats te zoeken voor de winter. Stuwen en sluizen vormen hindernissen voor hen. Om vissen vlot langs de Boven-Schelde te laten migreren, zijn er vlakbij de stuwen in Asper, Oudenaarde en Kerkhove vispassages gebouwd.
Wat gaat er nog gebeuren?
Momenteel loopt een studie naar de modernisering van de stuwsluiscomplexen. Wat gaat er gebeuren? De Vlaamse Waterweg investeert – met steun van de Europese Unie – in essentiële aanpassingen om de infrastructuur betrouwbaar te maken.
1.Verbeteren van de bestaande sluizen
Het upgraden van de 3 sluizen bestaat uit het vervangen van de elektromechanische en stalen onderdelen van de sluizen. Concreet gaat het om de sluisdeuren en de hefschuiven van het vul- en ledigingssysteem.
Plaatselijke aanpassingen, afhankelijk van de noden per sluis:
- kleinere verbeteringen aan de bouwkundige infrastructuur, zoals betonherstellingen en herconserveren stalen onderdelen
- aanpassen van de dorpels van de sluishoofden om een veilige doorvaart te garanderen
Deze verbeteringswerken gebeuren voor de bouw van de nieuwe sluizen omdat de betrouwbaarheid van de huidige sluizen niet hoog genoeg meer is om te kunnen wachten. Of de 3 sluizen tegelijk, of serieel gerenoveerd worden is nog onderdeel van de studie en in overleg met de gebruikers (schippers, bedrijven met overslag …) van deze sluizen.
2.Voorbereiding bediening op afstand
Binnen dit project worden de installaties op de stuwsluiscomplexen voorbereid om op afstand te kunnen bedienen. Dit kadert in het programma van de Vlaamse Waterweg om tegen 2032 alle beweegbare kunstwerken vanuit 3 centrales te kunnen bedienen. Specifiek voor deze sluizen zal dat gebeuren vanuit Evergem.
Sluisbedieningsgebouwen zullen op termijn verdwijnen en vervangen worden door nieuwe gebouwen met de nodige elektromechanische uitrusting. In geval van nood zal er nog steeds de mogelijkheid zijn om de sluizen tijdelijk ter plaatse te bedienen.
3.Bouw nieuwe sluizen
Daarnaast worden ook nieuwe, grotere sluizen gebouwd. Dat betekent:
- maximale beschikbaarheid doordat beide systemen tegelijk werkzaam zullen zijn
- ook de modernste schepen klasse Vb zullen op termijn kunnen passeren.
Doorgang Va schepenIn de tussentijd — zolang de Boven-Schelde tussen de sluizen in nog niet is aangepast hiervoor — zullen de twee naast elkaar liggende sluizen (per complex) Va schepen kunnen verschutten. Eén in de gerenoveerde sluis en één of twee in de nieuwe sluis.
Publiek-private samenwerking: DBFM
Om een versnelling hoger te schakelen in de opwaardering van de complexen op de Boven-Schelde, heeft de Vlaamse Regering er mee ingestemd om die via een publiek-private samenwerking (PPS) aan te pakken. Dit gebeurt niet enkel voor deze sluizen. Ook voor vaste bruggen (via het programma OverBruggen) en voor beweegbare bruggen worden soortgelijke stappen gezet.
De nieuwe sluizen worden gebouwd volgens een DBFM-formule (Design, Build, Finance & Maintain). Deze vorm van privaat-publieke samenwerking maakt optimaal gebruik van de specifieke kennis van de private aannemers.
De private partner, die via de plaatsingsprocedure gekozen zal worden en aan wie de opdracht wordt gegund, is daarbij verantwoordelijk voor
- de oprichting van een speciale projectvennootschap
- optimalisaties in het ontwerp
- de uitvoering van het complex project
- de financiering
- het onderhoud gedurende 30 jaar zodanig dat de beschikbaarheid (bruikbaarheid) van de sluizen maximaal kan gegarandeerd worden
Innovatieve oplossingen
Aan de opdracht zijn strenge kwaliteitseisen gekoppeld. Tegelijk krijgt de private aannemer voldoende vrijheid voor innovatieve oplossingen en optimalisaties m.b.t. het bouwproces, de ruimtelijke organisatie, de ‘minder-hinder-aanpak’, materiaal- en conceptkeuze …
Aangezien de private partner niet instaat voor 1 maar 3 sluizen kunnen bouwtechnieken maar ook onderhoudskeuzes (reserve onderdelen, uitwisselbaarheid, …) worden geoptimaliseerd. Indien de infrastructuur onvoldoende of niet beschikbaar is, wordt de beschikbaarheidsvergoeding van de overheid verminderd. Op die manier wordt ervoor gezorgd dat de opdrachtnemer een kwalitatief hoogstaande infrastructuur oplevert en deze ook naar behoren onderhoudt.
Aan alle voorwaarden voldaan? Dan betaalt de overheid de investering terug over een periode van 30 jaar. Het is het Vlaams Gewest dat de uitvoering waarborgt van de contractuele betalingsverplichtingen onder deze DBFM-overeenkomst.
Planning
Over welk gebied gaat het?
De aanpassingen situeren zich in Asper, Kerkhove en Oudenaarde.
Ook over de taalgrens
Op Waals grondgebied renoveerde SPW (Service Public de Wallonie) al eerder de sluizen en bouwde er tevens nieuwe stuwen. SPW plant ook de bouw van nieuwe sluizen naast de huidige.
Schrijf je hier in op de nieuwsbrief Seine Schelde Vlaanderen.
